ΘΕΟΔΩΡΙΑΝΑ
Γεωγραφικά & Ιστορικά στοιχεία
Τα Θεοδώριανα είναι χωριό του νομού Άρτας χτισμένο σε πλαγιά των ανατολικών Τζουμέρκων. Αποτελεί έδρα κοινότητας, έχει πληθυσμό994 κατοίκους και απέχει από την πόλη της Άρτας 80 χιλιόμετρα.
Σημαντικότερο αξιοθέατο της περιοχής είναι οι διπλοί καταρράκτες που σχηματίζονται στον ποταμό Άσπρη Γκούρα. Ονομάζονται καταρράκτες Σούδα και φθάνουν σε ύψος τα 25 μέτρα.
Για πρώτη φορά τα Θεοδώριανα αναφέρονται με το σημερινό τους όνομα στα 1695, σ’ ένα φορολογικό κατάλογο των βενετσιάνικων αρχών. Απ’ τα ανεπίσημα όμως αρχαιολογικά ευρήματα στη Θέση Σελιό, κι από άλλες ιστορικές παραδοχές, τα Θεοδώριανα μπορούν να θεωρηθούν ότι αποτελούν ιστορική συνέχεια της αρχαίας πόλης Θεοδωρία στη χώρα των Αθαμάνων.
Κατά την Τουρκοκρατία, όπως και τα άλλα Τζουμερκοχώρια, τα Θεοδώριανα διαθέτουν ημιανεξαρτησία και αυτοδιοίκηση.
Από το 1740 οι ντόπιοι καπετάνιοι συγκροτούν το Αρματολίκι των Τζουμέρκων, καθώς η περιοχή αποτελεί καταφύγιο για τους κυνηγημένους και τους κλεφταρματωλούς, που βρίσκουν τροφή και καταφύγιο στις στάνες των κτηνοτρόφων.
Στα 1777 περνάει απ’ τα Θεοδώριανα και ο Πατροκοσμάς όπου σε περίοπτη θέση ανάμεσα στο Αθαμάνιο και στα Θεοδώριανα έστησε ξύλινο σταυρό. Από τότε η περιοχή αυτή ονομάζεται «Σταυρός». Κήρυξε στην αυλή της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου και ίδρυσε και το πρώτο σχολείο στα Θεοδώριανα στέλνοντας ο ίδιος τον πρώτο δάσκαλο από το Ζαγόρι.
Απ’ τα Θεοδώριανα διαβαίνει και βρίσκει καταφύγιο πολλές φορές και ο θρυλικός Κατσαντώνης. Αρκετοί Θοδωριανίτες εντάσσονται στην ομάδα του, ενώ κοντά στον Κατσαντώνη παίρνει μαθήματα και ο Καραϊσκάκης, 14 χρονών τότε, που διαβαίνει πολλές φορές απ’ τα Θεοδώριανα..
Στις 4-5 Αυγούστουτου 1821 γίνεται στον Σταυρό η μεγάλη μάχη ενάντια στους Τουρκαλβανούς του Ισμαήλ Πασά ο οποίος μπαίνει στα Τζουμέρκα με σκοπό ν’ ανοίξει δρόμο για την Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο. Αφού πυρπολούν το Συρράκο, τους Καλαρρύτες, την Πράμαντα και τους Μελισσουργούς, περνάνε τον αυχένα «Αυτί». Οι Έλληνες οπλαρχηγοί με αρχηγό τον Γώγο Μπακόλα τους καθυστερούν λίγο στον αυχένα, με σκοπό να περάσουν και να σωθούν τα γυναικόπαιδα που έφευγαν μπροστά από το τούρκικο ασκέρι. Οι Τούρκοι μπαίνουν στις 2 Αυγούστου στα έρημα Θεοδώριανα.
Οι Έλληνες οπλαρχηγοί αποφασίζουν να δώσουν την αποφασιστική μάχη στο στενό πέρασμα στη ράχη του «Σταυρού».
Η πρώτη επίθεση γίνεται στις 4 Αυγούστου. Απ’ τη μια δυο χιλιάδες Τουρκαλβανοί κι απ΄την άλλοι οι λιγοστοί Έλληνες, που καταφέρνουν να τους αντιμετωπίσουν. Το δειλινό καταφτάνουν ελληνικές ενισχύσεις και οι Τούρκοι οπισθοχωρούν.
Την άλλη μέρα ξεκινά η μεγάλη επίθεση. Οι Τούρκοι φτάνουν τώρα τους έξι χιλιάδες και οι Έλληνες περίπου τους πεντακόσιους. Η μάχη κρατάει όλη την ημέρα , αλλά οι Τούρκοι δεν καταφέρνουν να περάσουν το « Σταυρό». Οι απώλειες των Τούρκων είναι μεγάλες και αναγκάζονται να οπισθοχωρήσουν και να γυρίσουν πίσω στα Γιάννενα. Η νίκη στο Σταυρό είχε μεγάλη σημασία για την εξέλιξη της Επανάστασης, γιατί εμπόδισε τους Τούρκους να περάσουν προς τη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, δίνοντας την ευκαιρία να θεριέψει η επανάσταση εκεί.
Το καλοκαίρι του 1824, τα Θεοδώριανα δοκιμάζονται σκληρά από τον εμφύλιο που ξέσπασε. Στρατεύματα του Γιαννάκη Ράγκου καίνε και καταστρέφουν το χωριό σαν αντίποινα, επειδή οι Θοδωριανίτες ήταν με το μέρος του Καραϊσκάκη , στη διαμάχη που είχε ξεσπάσει μεταξύ τους για το αρματολίκι των Αγράφων.
Με την ανακήρυξη του νέου ελληνικού κράτους στις 8 Γενάρη 1828 και τον καθορισμό των συνόρων του, η Ήπειρος εξακολουθεί να παραμένει υπό τουρκική κυριαρχία.
Τα Θεοδώριανα όπως και το μεγαλύτερο τμήμα του νομού Άρτας ελευθερόνονται στις 24 Ιουνίου 1881 όταν σύμφωνα με το άρθρο 13 της συνθήκης του Βερολίνου, που υπογράφτηκε στις 13 Αυγούστου 1878, η Άρτα και τριάντα έξι χωριά δώθε από τον Άραχθο προσαρτίζονται στο Ελληνικό κράτος.
Την περίοδο της Κατοχής οι κατακτητέςθα πατήσουν το πόδι τους στα Θεοδώριανα μόνο δυο φορές και για λίγες μόνο ώρες. Την πρώτη μια ομάδα Ιταλών το 1942 και τη δεύτερη τον Οκτώβρη του 1943 οι Γερμανοί κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.
Έτσι τα δυσπρόσιτα βουνά γύρω από το χωριό γίνονται αντάρτικα καταφύγια. Αρκετές φορές περνάνε και μένουν στα Θεοδώριανα οι πρωτοκαπετάνιοι Άρης Βελουχιώτης του ΕΛΑΣ και Ζέρβας του ΕΔΕΣ ενώ το1942 στα Θεοδώριανα εγκαθίστανται αρχηγείο της Αγγλικής αποστολής. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι Γερμανοί να βομβαρδίσουν δυο φορές το χωριό, στις 8 και στις 23 Ιουνίου του 1943.
Την Πρωτομαγιά του 1967, ημέρα Δευτέρα, δεύτερη μέρα του Πάσχα, του Αϊ Γιώργη, σεισμός 6,3 Ρίχτερ συγκλονίζει τα Τζουμέρκα και τα Θεοδώριανα. Ευτύχημα ότι οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονταν στην εκκλησία, που άντεξε. Πολλοί μίλησαν για θαύμα. Απολογισμός: τέσσερις νεκροί, πολλά σπίτια κατέρρευσαν και τα περισσότερα κρίθηκαν ακατοίκητα.
Ο σεισμός συντέλεσε στην δημογραφική αιμορραγία του χωριού, μιας και στους σεισμόπληκτους δόθηκαν σπίτια στους Αγίους Αναργύρους στην Άρτα.
To Δεκέμβρη του 1981 ύστερα από φοβερή νεροποντή, έγινε μεγάλη κατολίσθηση στην περιοχή Λεμπούσια, με αποτέλεσμα τεράστιες ποσότητες λάσπης να αρχίσουν να κατηφορίζουν μαζί με τα νερά του Γκούρα.
Καταστράφηκε η γέφυρα στην είσοδο του χωριού και απειλήθηκαν τα τελευταία σπίτια του χωριού. Οι λιγοστοί μόνιμοι κάτοικοι έμειναν για πολλές μέρες αποκομμένοι.
Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην σύγχρονη ιστορία των Θεοδωριάνων είναι και ο αγώνας των κατοίκων από το 1997 ενάντια στην κατασκευή υδροηλεκτρικών φραγμάτων στα δύο κυριότερα ποτάμια του χωριού. Τελικά μόνο ένα από αυτά κατασκευάστηκε, ενώ για τα υπόλοιπα μετά και από απόφαση του ΣτΕ αποτράπηκε η κατασκευή τους.
Φωτογραφίες