24. Ματσούκι - Ι.Μ. βύλιζας - Καλαρρύτες

ΜΑΤΣΟΥΚΙ

Γεωγραφικά & Ιστορικά στοιχεία

Το Ματσούκι είναι ορεινό χωριό του νομού Ιωαννίνων,χτισμένο σε υψόμετρο 1.100 μέτρων στις δυτικές πλαγιές της Κακαρδίτσας (2429μ.) της ψηλότερης κορυφής των ΒΑ Τζουμέρκων και περιβάλλεται και από άλλες ψηλές κορυφές όπως ο Καταρραχιάς (2280μ.) και τα Κριθάρια (2200μ.).

Αποτελεί έδρα κοινότητας και έχει πληθυσμό 543 κατοίκους.

Το Ματσούκι ήταν κυρίως κτηνοτροφικό χωριό σε αντίθεση με τα πλουσιότερα γειτονικά του Τζουμερκοχώρια, που στηρίχθηκαν στο εμπόριο και την αργυροχρυσοχοΐα.

Είναι ένα από τα τρία βλαχοχώρια των Τζουμέρκων που μιλούν ακόμη την βλάχικη γλώσσα σαν την ελληνική (τα άλλα δύο είναι το Συρράκο και οι Καλαρρύτες).

Πλησιάζοντας στο χωριό, την άγρια χαράδρα του Ματσουκιώτικου ρέμα διασχίζει στρατιωτική γέφυρα τύπου Βailey μήκους 51μέτρων. Μέχρι πριν κάποια χρόνια η γεφύρωση της χαράδρας με πλάτος στο μικρότερο σημείο της 48 μ. και βάθος 44 μ. ήταν αδύνατη με αποτέλεσμα την απομόνωση και ερήμωση του χωριού. Τον χειμώνα του 1981 ο στρατός τοποθέτησε πεζογέφυρα τύπου Bailey και στη συνέχεια τον Αύγουστο του 1985 ανοίχτηκε ο δρόμος μέχρι το χωριό και τοποθετήθηκε η γέφυρα που υπάρχει σήμερα.

Τα νερά του ποταμού πριν καταλήξουν στο ρέμα γυρνάνε τις μυλόπετρες του αναπαλαιωμένου μύλου και καθαρίζουν ρούχα και στρωσίδια αφού εκεί υπαρχει νεροτριβή (ντριστέλα) σε πλήρη λειτουργία. 

Δίπλα στη νεροτριβή βρίσκεται και το μαντάνι, ένα είδος ξύλινης μηχανής που κινείται με τεχνητό καταρράκτη. Παλαιότερα, τα υφαντά πριν πάνε στο ράφτη για να γίνουν ρούχα περνούσαν από το μαντάνι για να «χτυπηθούν», να μαλακώσουν, να βγει το χνούδι και να πάρουν τις επιθυμητές διαστάσεις.

Πριν το Ματσούκι και τη σιδερένια γέφυρα βρίσκεται το σπήλαιο Γκούβα Μάρε. Η ονομασία του είναι βλάχικη και σημαίνει “Μέγα Σπήλαιο”. Το σπήλαιο διανοίγεται σε ασβεστόλιθο και αποτελείται από αγωγούς με περιοδική ροή νερού. Κατά σημεία οι αγωγοί διακόπτονται από θαλάμους με διάκοσμο, καθώς και βάραθρο που καταλήγει σε λίμνη. Το σπήλαιο εξερεύνησε ο Πρωτέας στα πλαίσια της αποστολής που διοργάνωσε στα Τζουμέρκα τον Ιούλη του 2017.

Η Μονή Βύλιζας

Μέχρι σήμερα είναι άγνωστη η χρονολογία κτίσεως της Μονής. Η αρχαιότερη χρονολογία ανήκει στο έτος 1676, γραμμένη στην εικόνα του Τιμίου Προδρόμου στο τέμπλο. Το δε αναλόγιο χρονολογείται από το 1695, αλλά υπάρχουν και χειρόγραφα του 14ου αιώνα. Πιθανότατα η ίδρυση της Βύλιζας προσδιορίζεται στο μισό του 17ου αιώνα. Η ονομασία προέρχεται από την λατινική vigilo, που σημαίνει αγρυπνώ, φρουρώ, βιγλίζω. Στα βλάχικα η αντίστοιχη λέξη είναι (α)βέγκλιου.

Είναι χτισμένη σε στενόμακρο σιάδι και στο χείλος απότομου γκρεμού πάνω από το Ματσουκιώτικο ποτάμι, σ’ ένα τοπίο ιδιαίτερα άγριο όσο και γραφικό, δυτικά του χωριού. Η τοποθεσία της Βύλιζας αποτελούσε άλλοτε ομώνυμο οχυρό, σύμφωνα με την παροιμία που σώζεται μέχρι σήμερα: Κάστρο, Βύλιζα, χωριό Ματσούκι, Καλαρρύτες μαχαλάς και Συρράκο πέντε σπίτια.

Ο Αλή Πασάς και το Ματσούκι

“Η περίπτωση του Ματσουκίου είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική για το πως ο Αλή Πασάς μεθόδευσε την οικονομική εξαθλίωση των κεφαλοχωρίων, μέχρι οι κάτοικοι τους να αναγκαστούν να του πουλήσουν τα χωριά τους. 

Γύρω στα 1805, οι Ματσουκιώτες για να μπορέσουν να εξοφλήσουν τις υπέρογκες φορολογικές τους υποχρεώσεις βρέθηκαν στην ανάγκη να δανειστούν από τοκογλύφους των Ιωαννίνων με αβάσταχτους τόκους. Όμως, το χρέος και οι οικονομικές δυσχέρειες μεγάλωσαν. Μπροστά στο αδιέξοδο, ένα μέρος των κατοίκων εγκατέλειψαν το χωριό κι έφυγε για τα Άγραφα. 

Έτσι, το 1809 οι κάτοικοι που απέμειναν παρουσιάστηκαν στον Αλή για να του πουλήσουν το χωριό συλλογικά. Ο Αλή συμφώνησε στην αγοραπωλησία και υποσχέθηκε να ξεπληρώσει το χρέος του χωριού και να τους καταβάλει επιπλέον 12 πουγκιά. Αφού έγινε κύριος του χωριού τους, έδωσε στους κατοίκους μόνο 2 πουγκιά από το συμφωνημένο ποσό και όσο για το κοινοτικό χρέος περιορίστηκε στο να στείλει τους δανειστές να το εισπράξουν από τους Ματσουκιώτες που είχαν αναγκαστεί να εκπατριστούν. 

Αργότερα, γύρω στο 1818, οι Ματσουκιώτες φυγάδες βρίσκονταν σκορπισμένοι στην Άρτα, τα Τρίκαλα, το Καρπενήσι, την Υπάτη, τη Λαμία και τη Μενδενίτσα της Φθιώτιδας.”