12. Megalo Horio -Karpensi

Μεγάλο Χωριό

Το Μεγάλο Χωριό, επίσημα Μέγα Χωρίον, είναι ορεινό χωριό του Νομού Ευρυτανίας με πληθυσμό 219 κατοίκους. Είναι κτισμένο μέσα σε πυκνό ελατοδάσος σε υψόμετρο 720 μέτρων στις πλαγιές του όρους Καλιακούδα.

Υπάγεται στον Δήμο Καρπενησίου, ενώ μέχρι το 2010 αποτελούσε την έδρα του Δήμου Ποταμιάς.

Απέχει 17 χλμ από το Καρπενήσι.

Στην τοπική κοινότητα, εκτός του ομώνυμου χωριού, περιλαμβάνονται οι οικισμοί Γαύρος (35 κάτοικοι) και Νέο Δερμάτι (30 κάτοικοι).

Το Μεγάλο Χωριό είναι γνωστό από τα χρόνια της επανάστασης (1821). Ήταν τόπος συνάντησης και έδρα διοίκησης των δυνάμεων απελευθέρωσης.

Στην Καλιακούδα στις 28 Αυγούστου του 1823, στη θέση Λακκώματα, έγινε μια μεγάλη μάχη μεταξύ των οπλαρχηγών Τζαβέλα, Γιολδάση, Σιαδήμα, Λόντο, Ροδόπουλο και Κοντογιάννη κατά του Μουσταή πασά, όταν οι πρώτοι έφραξαν το δρόμο του πασά προς το Μεσολόγγι. Αναφέρεται επίσης ως στρατόπεδο των ελληνικών απελευθερωτικών δυνάμεων τον Νοέμβριο του 1828, λίγο πριν την απελευθέρωση του Καρπενησίου.

Η πλατεία του χωριού με το πλατάνι προσφέρει θέα προς την κοιλάδα του ποταμού Καρπενησιώτη και τις κορυφές του όρους Χελιδώνα. Πόλος έλξης για τους επισκέπτες αποτελεί και το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο με πλούσια εκθέματα λαϊκής τέχνης, εκκλησιαστικά κειμήλια, εργαλεία παραδοσιακών επαγγελμάτων κ.ά.

Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται η προτομή της 17χρονης ηρωίδας της αντίστασης Παναγιώτας Σταθοπούλου.

Καρπενήσι

Το Καρπενήσι είναι πρωτεύουσα του Νομού Ευρυτανίας και του Δήμου Καρπενησίου. Βρίσκεται στο κέντρο του Νομού, στη νοτιοδυτική πλευρά του Τυμφρηστού σε υψόμετρο 970 μέτρα. Απέχει 78 χλμ από τη Λαμία και 111 χλμ από το Αγρίνιο, μέσω της Γέφυρας Επισκοπής.

Σε απόσταση 11 χλμ. από το Καρπενήσι βρίσκεται και το χιονοδρομικό κέντρο του Βελουχιού.

Η λέξη Καρπενήσι προέρχεται από την αρωμουνική (Βλάχικη) λέξη kárpinu (οστρύα, γάβρος) + την περιεκτική κατάληξη -iş, κι αυτή από τη λατινική carpinus, που σημαίνει επίσης γάβρος, οστρύα· είναι δηλαδή φυτωνύμιο. Συνεπώς, ετυμολογικά η ορθή γραφή είναι Καρπενίσι. Το -η- εμφανίζεται από παρετυμολογία με την ελληνική λέξη νησί.

Στην περιοχή υπήρχαν από τα αρχαία χρόνια διάφοροι οικισμοί στα περίχωρα της σημερινής πόλης. Σε έναν από αυτούς, στους βόρειους πρόποδες του «Παλιόκαστρου» (λόφος του Αγίου Δημητρίου), βρέθηκε ο περίφημος «Θησαυρός του Καρπενησίου», μία συλλογή από 35 αριστουργήματα της ελληνιστικής χρυσοχοΐας.

Εμφανίζεται ως οικισμός από τα Βυζαντινά χρόνια. Την εποχή της Τουρκοκρατίας κατέχει δεσπόζουσα θέση στην περιοχή από πλευράς αγροτοκτηνοτροφικής ανάπτυξης, ενώ αλλάζει χέρια κατά περιόδους, κυρίως μεταξύ Ενετών και Οθωμανών.

Κάτοικοι της περιοχής πήραν μέρος στις εξεγέρσεις κατά των Οθωμανών, του 1600 και του 1611 από τον Διονύσιο τον Φιλόσοφο, ενώ το 1645, ο διδάσκαλος του γένους Ευγένιος Γιαννούλης, ίδρυσε Σχολή όπου δίδαξε και ο ίδιος κατά διαστήματα.

Το Καρπενήσι έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1821, βρισκόμενο πάντα σε αναταραχή καθ' όλη τη διάρκειά της.Τον Ιούνιο του 1821 ξεκινάει η πολιορκία της πόλης και ένα μήνα αργότερα περνά σε ελληνικά χέρια, κάτι όμως που δεν θα διαρκέσει για πολύ. Οι Τούρκοι την ανακαταλαμβάνουν,  την χρησιμοποιούν ως κέντρο των επιχειρήσεών τους και η περιοχή υποφέρει από τους Οθωμανούς καθ' όλη την διάρκεια της επανάστασης. Ούτε η ιστορική μάχη στο Κεφαλόβρυσο τον Αύγουστο του 1823, στην οποία αποδεκατίζονται οι Τουρκαλβανοί του Μουσταή πασά αλλά χάνεται ο Μάρκος Μπότσαρης, ούτε οι μετέπειτα προσπάθειες του Καραϊσκάκη και των Ευρυτάνων οπλαρχηγών θα έχουν αποτέλεσμα. Οι Καρπενισιώτες θα έπρεπε να υπομένουν μέχρι το ξημέρωμα της 23ης Νοεμβρίου του 1828για να δουν τους Οθωμανούς να αποχωρούν και η πόλη να απελευθερώνεται οριστικά μετά από 435 χρόνια.

Στην κατοχή το Καρπενήσι και άλλα εκατό χωριά της Νότιας Ευρυτανίας, πλήρωσαν ξανά βαρύ φόρο αίματος καθώς πυρπολήθηκαν από τρία γερμανικά τάγματα στις 10 Αυγούστου 1944 και μέχρι της 17 Αυγούστου του ίδιου χρόνου, κατά την διάρκεια αντιποίνων και εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στην ευρύτερη περιοχή

Στην πόλη λειτουργεί το «Μουσείο Καρπενησίου» ενώ στα γύρω χωριά υπάρχει πλήθος από λαογραφικά μουσεία.